Μακροπρόθεσμη Στρατηγική Ανάλυση (Foresight) για την Ελληνική Οικονομία και Κοινωνία ως το 2035
Το Νέο Βιβλίο του Ομ. Καθηγητή Οικονομικών Επιστημών Π. Ε. Πετράκη
Εκδόσεις ΕΚΠΑ
Σκοπός και σημασία του έργου
Το μέλλον δε μπορεί να προβλεφθεί. Μπορούμε όμως να προετοιμάσουμε τους εαυτούς μας για τις πιθανές εναλλακτικές προοπτικές του μέλλοντος. Ακόμα όμως πιο σημαντικό είναι ότι μπορούν να προετοιμαστούν οι κοινωνικοί εκπρόσωποι (κοινωνική διοίκηση και πολιτική) να εφοδιαστούν με τις κατάλληλες δυνατότητες για να είναι σε θέση να διαχειριστούν εναλλακτικές μελλοντικές καταστάσεις.
Είναι γεγονός ότι δεν είναι ισχυρό χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας η διάθεση προβλεπτικότητας αλλά τελικά δεν είναι και μία ανάγκη που η Ελληνική κοινωνία την παραβλέπει. Αναφορικά με την ανάγκη προβλεπτικότητας του μέλλοντος, σε κλίμακα μηδέν έως δέκα, ο μέσος Έλληνας τοποθετεί διαχρονικά μία βαθμολογία γύρω στο 4,5 (περίπου στο μέσον και λίγο λιγότερο). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο μέσος Έλληνας αναγνωρίζει την ανάγκη να προετοιμάσει τον εαυτό του για το μέλλον αλλά δίνει σημαντική σημασία και στο παρόν. Μάλιστα, διαπιστώνουμε ότι η στάση του αυτή δεν επηρεάζεται από τις τρέχουσες μεγάλες κρίσεις αλλά έχει έναν πάγιο χαρακτήρα.
Όμως, το παρόν είναι η πηγή αβεβαιότητας στο μέλλον. Γι’ αυτό όταν προσδιορίζουμε τις εναλλακτικές εξελίξεις του μέλλοντος στην πραγματικότητα φέρνουμε στο φως τις πηγές της αβεβαιότητας του παρόντος. Έτσι μπαίνει και το επόμενο ερώτημα που έχει κυρίως πολιτικό χαρακτήρα: Πώς αντιμετωπίζουμε την αβεβαιότητα στο παρόν;
Υπάρχει μία διεθνής σημαντική συζήτηση εάν η άσκηση στρατηγικού σχεδιασμού και ενόρασης (foresight) είναι επιστήμη ή ενόραση με πολλούς βαθμούς ελευθερίας. Εμείς εδώ επιλέξαμε την πρώτη προσέγγιση με βάση τις εξής παραδοχές: (i) Οι εναλλακτικές προσεγγίσεις του μέλλοντος θα πρέπει να προκύπτουν με βάση ορισμένες εναλλακτικές επιστημονικές υποθέσεις που είναι γνωστές σήμερα. (ii) Κατά την παρουσίαση των εναλλακτικών προσεγγίσεων του μέλλοντος θα αναδεικνύονται τα προκύπτοντα αντισταθμιστικά ρίσκα (trade-offs) σε κοινωνικό, οικονομικό, τεχνολογικό και πολιτικό (πολιτισμικό) επίπεδο.
Έτσι, δεν υποκύπτουμε στον πειρασμό της διανοητικής αυθαιρεσίας αλλά συγχρόνως πάμε ένα βήμα πιο μπροστά στο παρόν. Βέβαια, στην προσέγγιση αυτή έχει συμβάλει σημαντικά το γεγονός ότι ο σχεδιασμός μας φθάνει μέχρι το 2035, δεν φθάνει δηλαδή σε πιο μακρινούς ορίζοντες, οπότε μία τόσο κοντινή ημερομηνία είναι σα να κοιτάζουμε απλώς έξω από το παράθυρο της σημερινής πραγματικότητας.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να αναπτυχθεί ένα παρόμοιο εγχείρημα. Εμείς διαλέξαμε την παρακάτω προσέγγιση: Πρώτα θεμελιώνουμε τις θεωρητικές αρχές στις οποίες στηρίζονται τα εργαλεία που αναπτύσσονται για την ανίχνευση του μέλλοντος. Στην συνέχεια εντοπίζουμε τους χώρους που γεννιέται το μέλλον. Για κάθε χώρο δημιουργούμε τέσσερα σενάρια μελλοντικής εξέλιξης που κινούνται μεταξύ του ευνοϊκότερου και του δυσμενέστερου. Για κάθε σενάριο (i) εντοπίζουμε τις συνθήκες εμφάνισής του και (ii) την πολιτική πλατφόρμα εμφάνισής του. Εν συνεχεία, τοποθετούμε τα σενάρια αυτά στη μακροχρόνια εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Έτσι όμως γεννιέται μία νέα ανάγκη: Πώς να νικήσεις πολιτικά την μακροχρόνια εξέλιξη των πραγμάτων, δηλαδή την Ιστορία;
Συμπερασματικά το παρόν έργο, επιχειρεί να θεμελιώσει την πολιτική οικονομία της ενόρασης του μέλλοντος στην Ελλάδα εμβαθύνοντας στους παράγοντες που επηρεάζουν την ανθρώπινη σκέψη και δράση για το μέλλον. Παράλληλα, αποτελεί ένα χρηστικό εγχειρίδιο για όσους θέλουν να εισάγουν τη θεματολογία της Μακροπρόθεσμης Στρατηγικής Ανάλυσης και Ενόρασης του Μέλλοντος (foresight) στο γνωσιακό τους υπόβαθρο. Εξάλλου, η ενόραση (foresight) γίνεται για να προσδιορίσουμε πώς θα οδηγηθούμε σε ένα καλύτερο αύριο ξεπερνώντας τα εμπόδια και μετριάζοντας τους κινδύνους του παρόντος. Υπό αυτό το πρίσμα, το παρόν έργο απευθύνεται σε οποιανδήποτε θέλει να διευρύνει τα όρια της σκέψης του και να κατανοήσει πώς λειτουργεί ο κόσμος.
Παναγιώτης Ε. Πετράκης Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο Αθηνών
Το παρόν βιβλίο υποστηρίχθηκε από την Μονάδα Διοικητικής και Οικονομικής Υποστήριξης της Προεδρίας της Ελληνικής Κυβέρνησης (2022) και το Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΠΣΕ) του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Περισσότερες πληροφορίες Εκδόσεις ΕΚΠΑ: Μακροπρόθεσμη Στρατηγική Ανάλυση (Foresight) για την Ελληνική Οικονομία και Κοινωνία έως το 2035 – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΠΑ (uoa.gr)